ओटीटीकडे संधी म्हणून पाहायला हवे

बॉलिवूड ज्या ओटीटी प्लॅटफॉर्मला स्वत: चा प्रतिस्पर्धी मानत आहे, बॉलीवूड उद्या त्याच ओटीटी प्लॅटफॉर्मसाठी कार्यक्रमांची मागणी पूर्ण करेल.  देशातील सुमारे 40 ओटीटी वाहिन्यांची मागणी पूर्ण करणे बॉलिवूडला सोपे जाणार नाही, कारण आजही बॉलिवूडमध्ये देशात बनवलेल्या मल्टिप्लेक्समध्ये चित्रपटांची मागणी पूर्ण करता येत नाही.  सध्याच्या संकटामुळे बॉलिवूडसमोर आलेली संधी कदाचित त्याला समजू शकणार नसेल पण ओटीटी बॉलिवूडसाठी संकट नसल्याचे सिद्ध करेल,मात्र त्यासाठी थोडा वेळ जावा लागेल.

महाराष्ट्रातील सिनेमाँगृहे बंद आहेत, पण देशातील अनेक राज्यांत सुमारे 40 ओटीटी आणि चित्रपटगृहांत चित्रपट प्रदर्शित होत आहेत.  मुंबईत शूटिंग ठप्प आहे पण ते अजूनही अनेक राज्यांमध्ये सुरू आहे.  परिस्थिती कितीही प्रतिकूल असली तरीही सगळे मार्ग बंद झालेले नाहीत. जर खिडकी बंद असेल तर कुठे दरवाजादेखील उघडा असणार आहे. अमिताभ बच्चन यांचा 'गुलाबो सीताबो' किंवा अक्षय कुमारचा 'लक्ष्मी' नाईलाजाने का होईना ओटीटीवर  रिलीज करण्यात आलाच ना! पण यामुळे निर्मात्यांना तोटा कमी करण्यास मदत झाली.

अजूनही सुमारे 40 ओटीटी प्लॅटफॉर्म चालकांना बॉलिवूड निर्मात्यांनी त्यांच्यासाठी कार्यक्रम तयार करावेत असं वाटतं.  प्रत्येकाला कार्यक्रमांची आवश्यकता असते. वेब मालिका, चित्रपट, मालिका या सर्व गोष्टी आवश्यक आहेत. पण या मागणीची पूर्तता अद्याप व्हायची आहे. ही मागणी कायम असतानाही चित्रपटगृहे सुरू होतील. म्हणूनच थिएटर आणि ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर स्पर्धात्मक आणि एकमेकांना नुकसानकारक समजण्याचा विचार निरर्थक आहे.

अजय देवगनने नेटफ्लिक्ससाठी 'त्रिभंग' तयार केला.  तसेच त्याचा 'भुज' हा चित्रपटदेखील ओटीटीवर रिलीज होणार आहे. ओटीटी वाहिन्यांना हळूहळू बॉलिवूड निर्मात्यांकडून कार्यक्रम मिळू लागले आहेत आणि कित्येक निर्मात्यांशी बोलणी सुरू झाली आहे. अलीकडेचेच उदाहरण आहे-शाहिद कपूरला 70-80कोटीमध्ये तीन चित्रपटांचा प्रस्ताव एका ओटीटी चॅनेलकडून मिळाला आहे.  शाहिद हे काम पहिल्यांदा निर्माता बनून करणार आहे.

20 वर्षांपासून बॉलिवूडमध्ये काम करणाऱ्या शाहिदला केवळ ओटीटीमुळेच ही संधी मिळाली. अक्षयकुमारच्या 'बेलबॉटम'साठी ओटीटी चॅनेल्स 150 कोटी रुपयांपर्यंत पैसे देण्यास तयार आहेत.  झी प्लेक्ससह अनेक प्लॅटफॉर्मवर  सलमान खान 40 देशांच्या चित्रपटगृहात आपला ‘राधे’ हा चित्रपट प्रदर्शित करणार आहे.  हे सर्व कोरोना साथीच्या दुसर्‍या लाटेच्या दरम्यान शक्य झाले आहे, ज्याची कालपर्यंत कल्पनाही केली जाऊ शकत नव्हती. सलमानने आपला छोट्या बजेटचा 'पेपर' चित्रपट ओटीटी प्लॅटफॉर्म जी 5 वर रिलीज केला आहे.

रिलायन्स, लायका किंवा यशराज फिल्म्स यासारखे बॅनरवाले आपले चित्रपट ओटीटीवर प्रदर्शित करण्यास तयार नाहीत.  रिलायन्सने अक्षय कुमारच्या 'सूर्यवंशी' ला त्यांच्या गोदामात एक वर्ष झाले झाकून ठेवला आहे. चित्रपटाला कितीही वेळ लागला तरी चित्रपटगृहात दाखविला जाईल असा आग्रह त्यांनी धरला आहे. यावर्षी ऐवजी 2022 मध्ये लायका कंपनी आपला पाच भाषांचा चित्रपट 'आरआरआर' रिलीज करणार आहे.  लायका किंवा रिलायन्स ' डीप पॉकेट' असलेल्या कंपन्या आहेत. त्यांना  नुकसान झाले तरी फार काही फरक पडत नाही. ते जोखीम उठवू शकतात.ते  वर्षभर चित्रपट थांबवू शकतात.  परंतु बरेच छोटे उत्पादक हे करू शकत नाहीत. चित्रपटगृहे बंद झाल्यावर या निर्मात्यांनी ओटीटीवर त्यांचे चित्रपट प्रदर्शित करून त्यांचे नुकसान कमी केले.  म्हणूनच परिस्थिती समजून घेणे अधिक चांगले आहे आणि संकटाला संधी समजून बॉलिवूड निर्मात्यांनी जुन्या आणि नव्या अशा दोन्ही पद्धतीचा स्वीकार करून संकटात संधी शोधायला हवी.-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली

आता घरातच बनतील सिनेमागृहे?

बातमी तशी सामान्यच आहे, सलमान खानचा 'राधे' एकाचवेळी सिनेमागृहात तसेच ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर, 'पे पर व्ह्यू' आणि डायरेक्ट टू होम' चॅनेल्सवर दिसेल अशी शक्यता निर्माण झाली आहे.  चित्रपटगृहांबरोबरच लोक त्यांच्या घरात बसून आरामात त्याच दिवशी पाहू शकतील. मात्र या बातमीचे परिणाम व्यवसायाच्या दृष्टीकोनातून खूप महत्वाचे आहेत कारण भारतीय सिनेमा व्यवसायात असे प्रथमच   घडणार आहे की, एका मोठ्या स्टारच्या बहुप्रतिक्षित चित्रपट पाहण्याची संधी प्रेक्षकांना एकाच वेळी थिएटर व इतर व्यासपीठावर मिळणार आहे.

आतापर्यंत या मंचांवर थेट स्पर्धा होती. अगोदर चित्रपटगृहात चित्रपट प्रदर्शित व्हायचा, मग काही आठवड्यांनंतर त्याचा  व्हिडिओ  किंवा उपग्रह वाहिन्यांवरून प्रसारित व्हायचा.  हे सगळे चित्रपट वितरकांच्या हिताचे रक्षण करण्यासाठी केले गेले होते कारण ते चित्रपटगृहात दर्शविण्यासाठी चित्रपट खरेदी करण्यासाठी मोठ्या पैशांवर पैसे मोजत असत.  त्यांचा असा वाद असायचा की चित्रपटगृह तसेच टीव्ही किंवा उपग्रह वाहिन्यांमधून जर एखादा चित्रपट एकाच वेळी दाखवला गेला तर लोक चित्रपट पाहण्यासाठी सिनेमागृहात जाणार नाहीत. आणि जर चित्रपट एकाच वेळी रिलीज करावा लागला तर वितरकाला मोबदला देऊन चित्रपटगृहात चित्रपट दाखवण्याचे अधिकार का खरेदी करावेत? कोरोना काळात अमिताभ बच्चन यांचा 'गुलाबो सीताबो' किंवा अक्षय कुमारचा 'लक्ष्मी' सिनेमागृहांऐवजी ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर दाखवला गेला आणि त्यामुळे वितरकांनी त्यांना थिएटरमध्ये दाखवण्यासाठी खरेदी केले नाहीत.  पण राधेचे निर्माते झी स्टुडिओ आहेत, वितरकदेखील झी स्टुडिओ आहेत आणि त्यांचेच स्वतःचे ओटीटी चॅनेल आहेत. त्यामुळे त्यांनी कसाही चित्रपट रिलीज केला तरी कोणाचे काय  नुकसान होणार आहे.  पण प्रत्येक चित्रपटाच्या बाबतीत असे घडू शकत नाही.

आतापर्यंत लोक केबल किंवा डिशद्वारे टीव्ही पाहत असत आणि त्यासाठी दरमहा फी भरत असे. अजूनही असा प्रकार काही प्रमाणात सुरू आहे.  कोरोना कालावधीत निर्माण झालेल्या परिस्थितीमुळे दर्शक वाढत्या ओटीटी प्लॅटफॉर्मकडे वळले. त्यांना काहीतरी नवीन हवे होते.  ओटीटीचे कार्यक्रम वेगवेगळे होते.  पारंपारिक टीव्ही पाहणाऱ्यांपैकी पाच टक्के लोक ओटीटी प्लॅटफॉर्मकडे वळले असल्याचे मानले जात आहे.  पण ओटीटीवर हिंसाचार आणि अश्लील भाषेचा भडिमार आहे. नेटफ्लिक्स, डिस्ने प्लस हॉटस्टार, अमेझॉन प्राइम व्हिडिओ, झी फाइव्ह, सोनी लाइव्ह यासारख्या भारतात 40 (अमेरिकेत 200 पेक्षा जास्त) ओटीटी प्लॅटफॉर्म आहेत.  गेल्या वर्षी जुलै पर्यंत त्याचे 29 कोटी ग्राहक होते आणि अंदाजानुसार 2025 पर्यंत ओटीटीचा व्यवसाय चार हजार कोटींवर जाईल.

अशा परिस्थितीत सिनेमा बाजार आता आपल्या घरातच सिनेमा हॉल रूपांतरित करण्यासाठी प्रयत्न होत आहे. आता प्रत्येकजण ओटीटीचे फायदे बघत आहे.  असे म्हटले जात आहे की आता चित्रपटगृहे बंद केली जातील.  खरं तर, आम्हाला 1930 च्या दशकाच्या संक्रमणाकडे परत आणलं गेलं आहे, जेव्हा जेव्हा टीव्हीच्या अस्तित्वामुळे सिनेमागृहं आता बंद होतील असं म्हटलं जात होतं.  भारतातील युवा वर्ग हा सिनेमा आणि क्रिकेटचा चाहता आहे.  स्टेडियममधील क्रिकेट किंवा चित्रपटगृहात चित्रपट पाहणे ही एक वेगळीच भावना आहे, जी मोबाइल किंवा टीव्हीद्वारे मिळू शकत नाही.  म्हणूनच 'जुरासिक पार्क' सारखे चित्रपट बनवणारे सुप्रसिद्ध हॉलिवूड चित्रपट निर्माता स्टीव्हन स्पीलबर्ग म्हणतात की, 'चित्रपटगृहांमध्येच एखाद्या चित्रपटाचा प्रत्यक्ष अनुभव घेता येतो.'-मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत 

ओटीटीवर बोल्ड सिरीजचा भडिमार

ओटीटीवर दाखविल्या जाणाऱ्या वेब सीरियल्समध्ये हिंसाचार, अश्लीलता आणि अभद्र भाषाचा आरोप झाल्यानंतर केंद्र सरकारने ओटीटीला नियमांच्या कक्षेत आणण्याचा प्रयत्न केला. परंतु नियमांचा हा लगाम निरर्थक ठरत असल्याचे दिसून येत आहे. दुसरीकडे, निर्माते असे विषय हाताळत आहेत, जे सामाजिक स्तरावर उपेक्षित केले गेले आहेत. आहेत.  उदाहरणार्थ, आजकाल गे, लेस्बियन या समलैंगिक संबंधांवर आधारितसारख्या वेब सीरिजचा ओटीटी फ्लॅटफॉर्मवर एकप्रकारचा पूरच आला आहे.  क्वचितच असा  ओटीटी प्लॅटफॉर्म असेल,ज्याने असे बोल्ड विषय हाताळले नसतील. 

आजकाल ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर समलैंगिक संबंधांवर आधारित विषयांचा भडिमार होत असल्याचे दिसत आहे. परंतु, असे विषय असलेले चित्रपट किंवा वेबसिरीज न आवडणाऱ्या प्रेक्षकांचाही एक वर्ग आहे. जवळपास 25 वर्षांपूर्वी, जेव्हा नंदिता दास आणि शबाना आझमी यांचा 'फायर' नावाचा समलैंगिक संबंधावर आधारित असलेला चित्रपट आला तेव्हा  देशात खळबळ उडाली होती.  परंतु आज असे विषय ओटीटीवर अंधाधुंदपणे दाखवले आणि पसंद केले जात आहेत.  समलैंगिक संबंधांवरील बर्‍याच वेब सिरीज महिला निर्मात्यांनी बनवल्या आहेत.  दीपा मेहता असो, एकता कपूर किंवा झोया अख्तर.

ओटीटी व्यासपीठावर वाढता हिंसाचार आणि अश्लीलता पाहूनच केंद्र सरकारने काही नियम जाहीर केले होते.  प्रेक्षकांच्या वयाप्रमाणे कार्यक्रम दर्शविण्याचा सरकारचा प्रयत्न होता. पण नियम निरर्थक वाटत असल्यासारखी परिस्थिती दिसत आहे तर  दुसरीकडे नियमांवर अंकुश असूनही निर्माते बेलगाम झाले आहेत.  ओटीटी व्यासपीठावर सरकारच्या नियमांचे उल्लंघन करीत ओटीटी प्लॅटफॉर्मवर बोल्ड विषयांचा अक्षरशः पूर आला आहे. 

यांपैकी अल्ट बालाजीच्या 'द मॅरीड वूमन' वेबसिरीजची बरीच चर्चा आहे.  एकमेकांकडे आकर्षित झालेल्या दोन स्त्रियांची ही कथा आहे.  एकता कपूरची 'हिज स्टोरी' समलैंगिक संबंधांवरच आहे.  नीरज धवनची 'गिली पुच्ची' नेटफ्लिक्सवर दाखवली जात आहे.  व्हीआरवन बॅनरच्या 'लव्ह मुबारक' ची दोन समलिंगी माणसांची कहाणी आहे.  'अजीब दस्तान है' ही दोन महिलांच्या प्रेम प्रकरणांची कथा असून ती वेगवेगळ्या क्षेत्रांशी जोडली गेली आहे.

 जोया अख्तरच्या ‘मेड इन हैवन’ वेब सिरीजमध्ये दोन वेडिंग प्लानर एक दुसऱ्याच्या प्रेमात पडतात पण नंतर मुलीला कळते की तिचा प्रेमी 'गे' आहे.  वेब सीरीज ‘रोमिल एंड जुगल’ मध्ये दोन पुरुषांची प्रेम कहाणी दाखवण्यात आली आहे. ‘फोर मोर शार्ट्स’ मध्ये चार मुलींची कथा आहे. यात एक लेस्बियन जिम ट्रेनर आहे. दूसरी वकील, तिसरी पत्रकार आणि चौथी बेरोजगार आहे. चौघी मैत्रिणी आहेत आणि आयुष्य आपल्या मनासारखं जगू इच्छितात.  त्या समलैंगिकतेला चुकीचं मानत नाहीत.  ‘अदर लव स्टोरी’ हीसुद्धा दोन मुलींचीच कथा आहे.

 समलैंगिकतेच्या बाजूने कायदा असला तरी कायदा या संबंधांना भारतीय समाजात मान्यता नाही. अशा नात्यांना समाज तुच्छतेणे पाहतो. इतर क्षेत्रांप्रमाणे ग्लॅमरच्या जगात म्हणजेच बॉलिवूडमध्ये देखील समलिंगी आहेत, परंतु त्यांचे संबंध उघडपणे स्वीकारण्यास तयार होत नाहीत.  याउलट, हॉलिवूडमधील बरेच तारे समलिंगी आहेत आणि ते स्वीकारण्यात अजिबात संकोच करत नाहीत.  सुप्रीम कोर्टाने आपल्या निर्णयामध्ये असे म्हटले आहे की दोन प्रौढ लोक त्यांच्या जीवनाचे निर्णय त्यांच्या इच्छेनुसार घेऊ शकतात.  कायदेशीर मान्यता असूनही भारतीय समाजाची स्वतःची एक मान्यता आहे.  त्यांचा असा विश्वास आहे की दोन विषम लिंगीमधील आकर्षण नैसर्गिक आहे, तर समान लिंगीमधील आकर्षण नैतिक नाही.

प्रेक्षकांवर सामाजिक अस्वीकृत विषयांची भुरळ घालण्यास बॉलिवूड निर्माते एका पायावर तयार असतात.  म्हणूनच चित्रपटांमध्ये समलैंगिक संबंधांनाही कथेचा विषय बनविण्यात आला होता. 'गर्लफ्रेंड', 'अलिगढ', 'माय ब्रदर निखिल', 'कपूर अँड सन्स', 'एक लडकी को देखा तो ऐसा लगा', 'शुभ मंगलऔर ज्यादा सावधान' ' असे चित्रपट आहेत ज्यात समलैंगिक संबंधांना स्थान देण्यात आले होते.  2010 मध्ये प्रदर्शित झालेला 'आयएम' चार कथांनी बनला होता. यातील एक कथा 'गे' नात्यांवर आधारित होती.या चित्रपटाला राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला होता. या चित्रपटात राहुल बोस ने प्रमुख भूमिका साकारली होती. चित्रपटांमध्ये समलैंगिकतेवर कॅमेरा चालवला जात असला तरी निर्माते अशा बोल्ड विषयांना मोठ्या प्रमाणात सिनेमा निर्माण करताना दिसत नाहीत. समाजातील एक वर्ग असे विषय पसंद करतो तर दुसरे कडाडून विरोध करतात.