चित्रपटगृहे बंद होण्याच्या मार्गावर

कोविड-19 आणि लॉकडाऊनचा फटका जवळपास सगळ्यांनाच बसला आहे. याचा सर्वाधिक फटका कोणाला बसला असेल तर तो चित्रपट उद्योग आणि थिएटर मालकांना. कोविड 19 नंतर त्यांना सतत अडचणींचा सामना करावा लागत आहे.कोविड-19 नंतर प्रेक्षक ओटीटीकडे अधिक झुकले आहेत, प्रेक्षकांना थिएटरमध्ये आणण्याचा प्रयत्न केला जात आहे, असे असतानाही मोठ्या आणि छोट्या बजेटचे चित्रपट सतत फ्लॉप होत राहणं , सिनेमा मालकांसाठी झटक्यापेक्षा कमी नाही. लहान शहरे आणि खेड्यातील चित्रपटगृहे हळूहळू बंद होत आहेत किंवा काही काळासाठी बंद करण्यात आली आहेत. मल्टिप्लेक्स सिनेमामुळे सर्व चित्रपटगृहे बंद पडण्याच्या मार्गावर आहेत. त्याचा परिणाम चित्रपट उद्योगाच्या आर्थिक व्यवस्थेवर आणि प्रेक्षकांच्या चित्रपट पाहण्याच्या इच्छेवर पूर्णपणे होत आहे. बॉलीवूड चित्रपटांचे अपयश हे देखील सिनेमा हॉल बंद होण्याचे कारण आहे का? असा प्रश्न उपस्थित केला जात आहेत.

2019 च्या अहवालानुसार, 25 वर्षांत सिनेमा हॉलची संख्या 24000 वरून 9000 पर्यंत कमी झाली आहे आणि  आता 2023 च्या नव्या अहवालानुसार, सध्याच्या सिनेमा हॉलची संख्या 5000 आहे. काही चित्रपटगृहे व्यापारी आणि इमारतींसाठी जागा बनवण्यासाठी नष्ट झाली, तर काही प्रेक्षकांअभावी मोडकळीस आली. चित्रपटगृहे हा आपल्या संस्कृतीचा वारसा आहे असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. इथूनच चित्रपट रसिकांच्या मनोरंजनाची सुरुवात झाली. आज सिनेमागृहे भग्नावस्थेमध्ये रूपांतरित झाली आहेत.  चित्रपटगृह हे चित्रपट रसिकांसाठी वरदान ठरले होते, ज्यामध्ये कमी किमतीत तिकीट काढून प्रेक्षक आपल्या आवडत्या चित्रपटाचा आनंद लुटत असत. पण आज थिएटर्स जवळजवळ अस्तित्वात नाहीत, जे हळूहळू मॉल्स किंवा मल्टिप्लेक्समध्ये बदलली आहेत. दुसरीकडे, शाहरुख खानच्या 'पठाण' या चित्रपटाच्या प्रदर्शनानिमित्ताने पुन्हा एकदा थिएटरचे दरवाजे उघडले आहेत. पठाण अनेक लहान शहर आणि गावातील चित्रपटगृहांमध्ये प्रदर्शित झाला आणि तो यशस्वी झाला. अशा स्थितीत घाईघाईने चित्रपटगृहे पूर्णपणे बंद करण्याचा निर्णय चुकीचा आहे, असे म्हटल्यास वावगे ठरणार नाही. 

चित्रपट समीक्षक आणि संपादक नरेंद्र गुप्ता यांच्या मते, चित्रपटगृहे बंद होण्यामागे बॉलीवूड चित्रपटांचे अपयश हे एकमेव कारण नसून मल्टिप्लेक्स चित्रपटगृहांचे आगमन हे प्रमुख कारण आहे. मल्टिप्लेक्स सुरू झाल्यापासून सिनेमागृहाचे महत्त्व कमी होऊ लागले आहे. सिनेमा हॉलचा प्रेक्षक कमी असण्याचे कारण म्हणजे तेथील देखभाल आणि आसनव्यवस्था मल्टिप्लेक्सच्या तुलनेत अतिशय हलकी आणि निकृष्ट दर्जाची आहे. त्यामुळे उच्चवर्गीय आणि मध्यमवर्गीय लोकांना सिनेमागृहात जायला आवडत नाही.कोविड-19 मध्येही 700 मल्टिप्लेक्सची वाढ झाली होती. यानंतर मल्टिप्लेक्स 4400 च्या आसपास आहेत.  त्याच वेळी जे सिनेमा हॉल पूर्वी 6400 च्या जवळ होते ते आता फक्त 5000 आहेत आणि त्यापैकी बरेच एकतर बंद होत आहेत किंवा मल्टीप्लेक्समध्ये रूपांतरित होत आहेत. 

कोविड-19 नंतर आलेले बॉलीवूडचे चित्रपटही  अगदी वाईट प्रमाणात फ्लॉप होत आहेत. त्याचा वाईट परिणाम केवळ चित्रपटगृहांवरच झाला नाही तर मल्टिप्लेक्सनाही सहन करावा लागला. चित्रपट समीक्षक जोयिता मित्रा यांच्या मते, 85 ते 90 टक्के कमाई मल्टिप्लेक्समधून मिळते, तर 10 ते 15 टक्के कमाई सिनेमा हॉलमधून होते. वितरणाची रणनीती, स्टार कास्ट, रिलीज कालावधी आणि चित्रपटांमधील स्पर्धा यावर चित्रपटाची कमाई अवलंबून असते. निर्माते त्यांचा चित्रपट 300 ते 4500 चित्रपटगृहांमध्ये प्रदर्शित करण्याचा प्रयत्न करतात. उदाहरणार्थ, जिथे सुलतानने 556 कोटी कमावले, तिथे पठाणने 1000 कोटीपर्यंत कमाई करण्याचा विक्रम केला. 

सत्य हे आहे की सिनेमा हॉल आणि मल्टिप्लेक्स या दोघांचेही आपापले महत्त्व आहे. त्याचे दोन भाग करता येतील.  एकीकडे कमी बजेटचा चित्रपट सिनेमागृहात स्वस्त तिकीट दरात दाखवता येतो. दुसरीकडे, बिग बजेट स्टार-स्टडेड चित्रपट मल्टिप्लेक्समध्ये प्रदर्शित केले जाऊ शकतात. मला विश्वास आहे की प्रेक्षक चित्रपटगृहातही नक्कीच येतील, जर त्यांची स्थिती पूर्वीपेक्षा चांगली असेल. थिएटर मालकांना पैसे कमवायचे असतील, तर त्यांनी त्यांच्या थिएटर्सची व्यवस्थित व्यवस्था करावी, तरच प्रेक्षक चित्रपटगृहांकडे आकर्षित होतील. आजच्या काळात मल्टिप्लेक्स चित्रपटगृहांना मोठ्या प्रमाणात मागणी असली तरी देशाच्या अनेक भागांत चित्रपटगृहांचा बोलबाला आहे. चित्रपटगृहांचे महत्त्व ओळखून चित्रपटसृष्टीशी संबंधित लोकांनी पुढे येऊन ते संपण्यापासून वाचवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे, जेणेकरून आगामी काळात दोन्ही चित्रपटगृहांमध्ये आणि मल्टिप्लेक्समध्ये चित्रपट प्रदर्शित होऊन चित्रपट उद्योगाचा व्यवसाय अधिक वाढेल. -मच्छिंद्र ऐनापुरे, जत जि. सांगली